La verbo esti havas plurajn signifojn kaj uzojn. Oni ofte nomas ĝin helpverbo, ĉar ĝi ne havas multe da signifo per si mem. Ĝi ĉefe helpas en frazkonstruado.
Esti estas uzata precipe por ligi priskribon al la subjekto. Tia priskribo nomiĝas perverba priskribo:
La patro estas sana.[FE.5]
La ĉielo estas blua.[FE.6]
La patro estas tajloro.[FE.5]
Rozo estas floro kaj kolombo estas birdo.[FE.5]
Esti estas uzata kune kun participoj por formi kunmetitajn verbojn. Principe la participo en tiaj konstruoj estas perverba priskribo de la subjekto, sed esti + participo rolas kiel unu verbo:
Li estos dirinta al mi la veron.[FE.24]
Alproksimiĝis la tempo, kiam li estis fariĝonta submajstro.[FA3.58]
Mi estas amata.[FE.25]
Esti povas montri la ekziston aŭ aktualecon de la subjekto:
Sen regalo ne estas balo.[PE.2281]
Hodiaŭ estas sabato, kaj morgaŭ estos dimanĉo.[FE.20]
Jam estas tempo iri domen.[FE.28]
Esti povas montri troviĝon en loko, kiam ne necesas tre ekzakte esprimi sin:
Kie vi estas? — Mi estas en la ĝardeno.[FE.26] = Kie vi troviĝas. — Mi troviĝas en la ĝardeno.
Kie estas la knaboj? — Ili estas en la ĝardeno. — Kie estas la knabinoj? — Ili ankaŭ estas en la ĝardeno. — Kie estas la tranĉiloj? — Ili kuŝas sur la tablo.[FE.16]
Esti ofte ne montras multe da signifo, sed servas preskaŭ nur kiel tenilo de verba finaĵo. Tial oni ofte proponis uzadon de nuda verba finaĵo anstataŭ esti: En kastel' 'as vestiblo. Mastro 'as fore. Stelo 'as turnita. Por li la mond' 'as malfermita. (La ekzemploj estas de K. Kalocsay en "Lingvo Stilo Formo".) Tio tamen neniam fariĝis populara. Nur en poezio oni povas renkonti tiajn memstarajn finaĵojn. Verŝajne la risko de konfuzo estas tro granda, ĉar oni povas aŭdi la nudan finaĵon kiel parton de la antaŭa vorto. En kastel' 'as vestiblo povas soni kiel "en kastelas vestiblo". Stelo 'as turnita povas soni kiel "stelas turnita".
Alia maniero forlasi esti estas verbigi tiun priskribon, kiun esti ligas al la subjekto:
Kiu estas kuraĝa rajdi sur leono? → Kiu kuraĝas rajdi sur leono?[FE.7]
La virinoj estas malsanaj fizike kaj morale. → La virinoj malsanas fizike kaj morale.[M.1]
Ĉiu, kiu estas malsata, venu kaj manĝu. → Ĉiu, kiu malsatas, venu kaj manĝu![Rn.11]
Ĉu ĝi estas videbla? → Ĉu ĝi videblas?
Ili estus venintaj, se ili estus sciintaj pri la kunveno. → Ili venintus, se ili sciintus pri la kunveno. Legu pli pri tiaj mallongigoj de kunmetitaj verboj.
Iuj opinias, ke estas eraro ĉi tiel verbigi vorton, kiu kutime estas A-vorto. Sed la ĉi-antaŭa ekzemplo kun kuraĝas estas el la Fundamento, kiu ankaŭ mencias la verbojn sani[FE.42] kaj malsani[FE.42]. Aliaj kutimaj verboj de tiu ĉi speco estas: avari[PE.1876], fieri[PE.494], egali[M.177], sufiĉi[FK.234], pravi[PE.1013], favori[Rz.85], utili[M.32], simili[FA2.65], rapidi[OV.412] k.t.p. Estas absurde deklari eraraj tiajn vortojn, kiuj troviĝas en la Fundamento, kaj kiuj estas vaste uzataj.
En iaj okazoj la verba formo estas tre malkutima, kaj oni normale uzas esti + A-vorton. Tiam ofte la nekutima verba formo esprimas nuancon specialan, pli viglan, pli atentigan, pli agan. Oni ne trouzu tiajn verbojn, ĉar tiam la speciala nuanco povus malaperi, kaj la lingvo malriĉiĝus. Ekz. oni normale ne diras la ĉielo bluas, sed la ĉielo estas blua. Oni ŝparu la verban formon por specialaj efektoj. Foje tamen la du formoj estas pli-malpli samnuancaj. Ekz. ne estas eĉ nuanca diferenco inter pravi kaj esti prava.
En multegaj okazoj la du formoj havas tute malsamajn signifojn. Radiko + verba finaĵo ne aŭtomate signifas "esti ia". Ne eblas ekz. anstataŭ ĝi estas ora diri ĝi oras, ĉar ori signifas "kovri per oro". Nek eblas anstataŭ la bildo estas kolora diri la bildo koloras, ĉar kolori signifas "doni sian koloron (al io)". Nek eblas anstataŭ la respondo estas korekta (= "senerara") diri la respondo korektas, ĉar korekti signifas "senerariga". La signifo de ĉiu verbo dependas de la signifo de ĝia radiko.