PMEG

Multaj UM-verboj signifas "agi en certa maniero per tio, kio staras antaux UM":

• folio → foliumi = turni la foliojn de libro aux gazeto por rapide kaj pase iom legi
• palpebro → palpebrumi = rapide fermi kaj malfermi la palpebrojn
• okulo → okulumi = jxeti avidan, amdeziran rigardon al iu
• brako → brakumi = cxirkauxbraki

Iuj UM-verboj signifas "provizi en certa maniero per tio, kio staras antaux UM":

• aero → aerumi = elmeti al aero, enlasi aeron por fresxigi
• suno → sunumi = elmeti al la sunradioj
• sukero → sukerumi = kovri per sukero
• sapo → sapumi = kovri aux sxmiri per sapo (= sapi)

Por tiu cxi signifo oni uzas foje la teknikan sufikson IZ.

Grupo de UM-verboj montras manieron de ekzekutado, mortigado:

• kruco → krucumi = najli aux ligi al kruco por mortigi
• pendi → pendumi = pendigi per sxnuro cxirkaux la kolo por mortigi
• sxtono → sxtonumi = mortigi per jxetado de sxtonoj
• gaso → gasumi = mortigi per venena gaso
• dek → dekumi = ekzekuti cxiun dekan homon el grupo por puni la tutan grupon (komparu kun dekuma)
• kvarono → kvaronumi = ekzekuti per trancxado en kvar partojn

Iuj UM-vortoj estas nomo de vestajxparto aux simila afero. Tio, kio staras antaux UM montras korpoparton, cxe kiu la afero trovigxas:

• kolo → kolumo^[FE.42] = vestajxparto, kiu cxirkauxas la kolon
• mano → manumo^[FE.42] = la ekstrema cxemana parto de maniko
• plando → plandumo = la plata malsupro de sxuo
• dorso → dorsumo = surdorsa parto de ekz. jako aux cxemizo
• nazo → nazumo = speco de okulvitroj, kiuj fiksigxas pincxe sur la nazo
• busxo → busxumo = busxingo, kiu malhelpas mordadon (uzata ekz. cxe hundo)
• hufo → hufumo = huffero, protekta ferpeco por hufo (ekz. de cxevalo)

Rimarku, ke brakumo ne signifas "maniko", sed "cxirkauxbrakado", kvankam brako estas korpoparto.

UM estas uzata en matematiko por fari nomojn de nombrosistemoj. Oni metas UM post nombro, kiu montras, kiom da ciferoj uzas la sistemo:

• du → duuma nombrosistemo = sistemo kun du ciferoj, binara sistemo
• dek → dekuma nombrosistemo = sistemo kun dek ciferoj, decimala sistemo (komparu kun dekumi)
• dek ses → deksesuma nombrosistemo = sistemo kun dek ses ciferoj

Vidu ankaux la neoficialan sufikson ARI.

• malvarma → malvarmumi^[FE.42] = malsanigxi je tuso, nazkataro k.t.p. (supoze pro malvarmo)
• plena → plenumi^[FE.42] = fari plene (taskon, devon k.s.)
• gusti → gustumi = senti guston, provi guston
• aminda → amindumi = montri sin aminda al iu por kapti ties amon
• cerbo → cerbumi = forte kaj pene pensi
• loto → lotumi = disdoni laux decido per lotado
• alfabeto → alfabetumo = lernolibro pri skribado kaj legado (per alfabeto)
• bruli → brulumo = inflamo
• komuna → komunumo = administra distrikto cxirkaux urbo, societo aux organizo kunlabora, kunlogxa k.t.p.
• lakto → laktumo = laktaspekta semo de fisxo
• korto → kortumo = granda kaj grava jugxejo
• dekstra → dekstruma = tia, ke gxi turnigxas aux volvigxas dekstren (horlogxdirekten)
• proksima → proksimume = ne ekzakte, cxirkaux
• somero → somerumi = pasigi somerajn feriojn en agrabla loko

En iuj UM-verboj UM estas superflua, cxar simpla sensufiksa verboformo bone tauxgas, ekz.: butonumi = butoni, akvumi = akvi, salumi = sali, kuprumi = kupri, tendumi = tendi. Simplan verbon oni uzu por ago, kiu rekte kaj simple rilatas al signifo de la radiko. UM-verbo tauxgas por alia, pli speciala signifo, kiel ekz. cxe foliumi kaj okulumi. Multaj iamaj UM-verboj estas nuntempe uzataj sen UM.

Se oni volas krei novan UM-vorton, oni estu tre singarda, cxar aliaj gxin eble ne komprenos. UM-vorto, kiu aligxas al iu el la cxi-antauxaj grupoj, pli facile akceptigxas, dum UM-vorto, kiu ne similas al jam ekzistanta UM-vorto, estas pli malfacile enkondukebla. Ofte oni tamen faras okazan UM-vorton, kiu komprenigxas pro la aktuala kunteksto, kaj kiu poste malaperas.

Iafoje UM aperas kiel ordinara radiko kun diversaj improvizaj signifoj:

• umo = afero kies nomon oni momente ne memoras, afero stranga aux nepriskribebla...
• umi = fari ion nedifineblan, strangan, hontindan...