Kial vi ploras?[M.39] = Pro kiu kauxzo vi ploras? Demanda kial.
Kial vi ne respondas al mi?[FE.20] = Pro kiu motivo vi ne respondas al mi? Demanda kial.
Kial ne sekvi la belon kaj gxojon![FA1.125] = Pro kiu kauxzo mi ne sekvu la belon kaj gxojon! Kial estas cxi tie demanda, sed la parolanto kvazaux demandas al si mem. Li ne volas respondon.
Sxajnas al mi, ke mi komprenis, kial la viroj estas pli dezirataj, kiam la afero koncernas instruadon.[M.32] = ...mi komprenis, pro kiu kauxzo la viroj... Kial en demanda subfrazo.
Ne demandu kial.[BV.61] Kial en demanda subfrazo draste mallongigita. La kunteksto montras, ke la plena frazo estas: Ne demandu, kial vi foriru.
Jen estas la kauxzo, kial mi, malgraux mia plej granda deziro, ne povas resti en Parizo pli longan tempon.[L1.160] Rilata kial. Oni povus ankaux diri: ...la kauxzo, ke mi ne povas... La ebloj uzi kial kiel rilatan vorton estas tre limigitaj.
Sxia patrino insultis sxin, kial sxi revenis tiel malfrue de la fonto.[FE.17] = Sxia patrino insultis sxin (demandante): "Kial vi revenis tiel malfrue de la fonto?" La kial-frazo montras la motivon, ke la patrino insultis, sed samtempe gxi estas demando. Kial estas cxi tie do ia mikso de demanda kial kaj cxar. Temas pri formo de nerekta parolo.
Aleksandro ne volas lerni, kaj tial mi batas Aleksandron.[FE.9] = ...kaj pro tiu kauxzo mi batas Aleksandron. Tial reprezentas la antauxan frazon.
Tiu cxi libro havas sesdek pagxojn; tial, se mi legos en cxiu tago po dek kvin pagxoj, mi finos la tutan libron en kvar tagoj.[FE.14]
Hodiaux estas bela frosta vetero, tial mi prenos miajn glitilojn kaj iros gliti.[FE.34]
En la kota vetero mia vesto forte malpurigxis; tial mi prenis broson kaj purigis la veston.[FE.39]
Cxiuj sxatis Esperanton ne tial, ke gxi alproksimigas reciproke la korpojn de la homoj, [...] sed nur tial, ke gxi alproksimigas iliajn korojn.[OV.373] La du tial reprezentas postan ke-frazon.
Rimarku la diferencon inter tial kaj cxar. Cxar enkondukas subfrazon, kiu montras kauxzon. Tial reprezentas kauxzon. Anstataux cxar oni povas uzi tial ke: Sxi estas bela. Tial mi amas sxin. = Mi amas sxin tial, ke sxi estas bela. = Mi amas sxin pro tio, ke sxi estas bela. = Mi amas sxin, cxar sxi estas bela. Sed iafoje oni uzas tial kaj cxar samtempe por plia klareco.
La mondo ial rigardas ilin senkonfide.[M.1] = La mondo pro iu kauxzo rigardas...
Mi provis esti kudristino, sed mi ial ne sukcesis![M.145]
Mi vin ial ankoraux ne konas.[M.11]
Vi demandas, kial mi amas vin. Mi respondas: cxial! = ...pro cxiuj kauxzoj! En la praktiko cxial estas apenaux uzata.
Tian Regularon por nia Ligo mi nenial povus aprobi.[OV.77] = ...mi pro neniuj motivoj povus aprobi.
Vi povus inciti lin kiom ajn. Li nenial kolerus. = ...li pro neniu kauxzo kolerus.
Nenial estas en la praktiko tre malmulte uzata.
Oni diskutis, cxu nenial povus esti uzata kun la signifo "senkauxze" sen nea efiko sur la verbo: Sxi ridis nenial. = Sxi ridis senkauxze. Sxi ja ridis, sed sen motivo. Estas Fundamenta regulo, ke NENI-vortoj neas la verbon. Nenial oni faru escepton por nenial. La cxi-antauxa frazo povas do nur signifi, ke sxi ne ridis (kia ajn estus la kialo por ridi). Uzu je bezono sen kauxzo, senkauxze, senmotive aux simile.
Kialo = "kauxzo, motivo": Mi ne komprenas la kialon de tio. La vorto kialo ne estas bazita sur demanda kial, sed sur la rilata uzo de kial: la kauxzo, kial mi agis tiel → la kialo de mia agado.
Noto: Iuj opinias, ke kialo estas mallogika vorto, cxar ne temas pri demando. Ili ne komprenis, ke kialo estas bazita sur la rilata signifo de kial. Anstatauxe iuj el ili uzas *tialo*. Sed kialo vere estas tute logika vorto. Oni povas analogie formi ekz. kieo (la loko, kie io estas), kielo (tio, kiel oni ion faras) k.s.