ISM = "doktrino, movado, sistemo, agmaniero" k.s. Foje ISM-vorto ankaŭ montras unuopan ekzemplon de ia speciala agmaniero. La signifo de ISM treege varias, kaj tre dependas de tio, post kio ĝi staras. (La sufikso ISM estis oficialigita en 1919 en la Dua Oficiala Aldono al Universala Vortaro.)
Legu pri paraj "ist"-vortoj kaj "ism"-vortoj.
ISM povas stari post propra nomo de persono:
- Budho → Budhismo = la religio fondita de Budho
- Stalino → Stalinismo = la politikaj ideoj de Stalino
ISM povas stari post vorto por adepto de fama persono:
- Kristano → Kristanismo = la religio de la Kristanoj, la religio de Kristo
- Konfuceano → Konfuceanismo = la filozofio de la Konfuceanoj, la filozofio de Konfuceo
En tiaj vortoj AN estas superflua (sed ne mallogika). Oni uzas ĝin pro influo de nacilingvaj vortoj.
ISM povas stari post temo aŭ karakterizaĵo de la sistemo, doktrino k.t.p.:
- kolonio → koloniismo = ekspluatado de kolonioj fare de forta ŝtato
- spirito → spiritismo = kredo, ke eblas kontakti spiritojn de mortintoj
- vegetara → vegetarismo = sistema nemanĝado de viando
- komuna → komunismo = politika sistemo bazita sur komuna posedado
- kapitalo → kapitalismo = ekonomia sistemo de privata kapitalposedo
- kubo → kubismo = stilo de pentrado, kiu uzas kubecajn figurojn
- alkoholo → alkoholismo = malsana dependeco de alkoholo
- plumbo → plumbismo = malsano pro veneniĝo de plumbo
- internacia → internaciismo = sistema strebado al internacia kunlaboro
- nova → novismo = tendenco ĉiam voli krei ion novan
- ...adas → adasismo = (mallerta) rimado pere de sufiksoj (ekz. AD), ekzemplo de tia rimado (ekz. kantadas — amadas)
ISM povas stari post speco de persono. Tia ISM-vorto montras agmanieron de tia persono:
- kanibalo → kanibalismo = homomanĝado fare de homo
- diletanto → diletantismo = amatoreca kaj fuŝa agado
- patrioto → patriotismo = amo kaj dediĉo al la propra patrujo
- Zamenhof → zamenhofismo = esprimomaniero propra al Zamenhof
Post nomo de lingvo ISM montras dirmanieron propran al tiu lingvo:
- la Angla lingvo → Anglismo = apartaĵo de la Angla lingvo
- la Ĉina lingvo → Ĉinismo = apartaĵo de la Ĉina lingvo
- Latino → Latinismo = apartaĵo de Latino
Anglaĵo, Ĉinaĵo k.t.p. povas esti io ajn dirita aŭ skribita en la koncerna lingvo. En tiaj vortoj mankas la ideo, ke temas pri esprimo aparta aŭ speciala.