PMEG

Multaj UM-verboj signifas "agi en certa maniero per tio, kio staras antaŭ UM":

• folio → foliumi = turni la foliojn de libro aŭ gazeto por rapide kaj pase iom legi
• palpebro → palpebrumi = rapide fermi kaj malfermi la palpebrojn
• okulo → okulumi = ĵeti avidan, amdeziran rigardon al iu
• brako → brakumi = ĉirkaŭbraki

Iuj UM-verboj signifas "provizi en certa maniero per tio, kio staras antaŭ UM":

• aero → aerumi = elmeti al aero, enlasi aeron por freŝigi
• suno → sunumi = elmeti al la sunradioj
• sukero → sukerumi = kovri per sukero
• sapo → sapumi = kovri aŭ ŝmiri per sapo (= sapi)

Por tiu ĉi signifo oni uzas foje la teknikan sufikson IZ.

Grupo de UM-verboj montras manieron de ekzekutado, mortigado:

• kruco → krucumi = najli aŭ ligi al kruco por mortigi
• pendi → pendumi = pendigi per ŝnuro ĉirkaŭ la kolo por mortigi
• ŝtono → ŝtonumi = mortigi per ĵetado de ŝtonoj
• gaso → gasumi = mortigi per venena gaso
• dek → dekumi = ekzekuti ĉiun dekan homon el grupo por puni la tutan grupon (komparu kun dekuma)
• kvarono → kvaronumi = ekzekuti per tranĉado en kvar partojn

Iuj UM-vortoj estas nomo de vestaĵparto aŭ simila afero. Tio, kio staras antaŭ UM montras korpoparton, ĉe kiu la afero troviĝas:

• kolo → kolumo^[FE.42] = vestaĵparto, kiu ĉirkaŭas la kolon
• mano → manumo^[FE.42] = la ekstrema ĉemana parto de maniko
• plando → plandumo = la plata malsupro de ŝuo
• dorso → dorsumo = surdorsa parto de ekz. jako aŭ ĉemizo
• nazo → nazumo = speco de okulvitroj, kiuj fiksiĝas pinĉe sur la nazo
• buŝo → buŝumo = buŝingo, kiu malhelpas mordadon (uzata ekz. ĉe hundo)
• hufo → hufumo = huffero, protekta ferpeco por hufo (ekz. de ĉevalo)

Rimarku, ke brakumo ne signifas "maniko", sed "ĉirkaŭbrakado", kvankam brako estas korpoparto.

UM estas uzata en matematiko por fari nomojn de nombrosistemoj. Oni metas UM post nombro, kiu montras, kiom da ciferoj uzas la sistemo:

• du → duuma nombrosistemo = sistemo kun du ciferoj, binara sistemo
• dek → dekuma nombrosistemo = sistemo kun dek ciferoj, decimala sistemo (komparu kun dekumi)
• dek ses → deksesuma nombrosistemo = sistemo kun dek ses ciferoj

Vidu ankaŭ la neoficialan sufikson ARI.

• malvarma → malvarmumi^[FE.42] = malsaniĝi je tuso, nazkataro k.t.p. (supoze pro malvarmo)
• plena → plenumi^[FE.42] = fari plene (taskon, devon k.s.)
• gusti → gustumi = senti guston, provi guston
• aminda → amindumi = montri sin aminda al iu por kapti ties amon
• cerbo → cerbumi = forte kaj pene pensi
• loto → lotumi = disdoni laŭ decido per lotado
• alfabeto → alfabetumo = lernolibro pri skribado kaj legado (per alfabeto)
• bruli → brulumo = inflamo
• komuna → komunumo = administra distrikto ĉirkaŭ urbo, societo aŭ organizo kunlabora, kunloĝa k.t.p.
• lakto → laktumo = laktaspekta semo de fiŝo
• korto → kortumo = granda kaj grava juĝejo
• dekstra → dekstruma = tia, ke ĝi turniĝas aŭ volviĝas dekstren (horloĝdirekten)
• proksima → proksimume = ne ekzakte, ĉirkaŭ
• somero → somerumi = pasigi somerajn feriojn en agrabla loko

En iuj UM-verboj UM estas superflua, ĉar simpla sensufiksa verboformo bone taŭgas, ekz.: butonumi = butoni, akvumi = akvi, salumi = sali, kuprumi = kupri, tendumi = tendi. Simplan verbon oni uzu por ago, kiu rekte kaj simple rilatas al signifo de la radiko. UM-verbo taŭgas por alia, pli speciala signifo, kiel ekz. ĉe foliumi kaj okulumi. Multaj iamaj UM-verboj estas nuntempe uzataj sen UM.

Se oni volas krei novan UM-vorton, oni estu tre singarda, ĉar aliaj ĝin eble ne komprenos. UM-vorto, kiu aliĝas al iu el la ĉi-antaŭaj grupoj, pli facile akceptiĝas, dum UM-vorto, kiu ne similas al jam ekzistanta UM-vorto, estas pli malfacile enkondukebla. Ofte oni tamen faras okazan UM-vorton, kiu kompreniĝas pro la aktuala kunteksto, kaj kiu poste malaperas.

Iafoje UM aperas kiel ordinara radiko kun diversaj improvizaj signifoj:

• umo = afero kies nomon oni momente ne memoras, afero stranga aŭ nepriskribebla...
• umi = fari ion nedifineblan, strangan, hontindan...