tradukoj: be bg cs de el en es fi fr he hu nl pl pt ru tp tr vo zh

^*ne[1]

^*ne

1.

Partikulo esprimanta negon, foreston, mankon de la priparolata ago aŭ eco: ne ami, ne respondi leteron; ne bona; nedeviga; nemovebla ; vivi ne laborante; foriri ne manĝinte; preteriri ne vidinte iun; alveni neatendite ; mi ne povis ne ridi .
Rim.: Se la nego koncernas ne la tutan propozicion, sed iun frazparton, tiam „ne“ senpere antaŭu la parton, kiun ĝi koncernas kaj negas: ne ĉio, kio brilas, estas oro; tio estis ne mia kulpo^Z; vi ne devas diri tion ; vi devas ne diri tion ; ne vi devas diri tion; ne tion vi devas diri; ne tute bona ; tute ne bona ; tiuj honoroj apartenas ne al mi^Z.

2.

Modala vorto esprimanta kontraŭecon, malkonsenton, rifuzon: ĉu vi volas? respondu jes aŭ ne; mi opinias, ke ne; diru mem, ĉu hundo aŭ ĉevalo povas ridi? Ne, plori ili povas, sed ridi ‐ tiun kapablon havas nur la homo [2].
Rim.: Samkiel ĉe jes¹, en Esperanto ekzistas hezito en respondo je demandoj aŭ asertoj negaj: ĉu respondi laŭ la maniero de logikistoj, programistoj kaj orientanoj pri la tuta aserto, aŭ (laŭ la tradicio de la lingvoj okcidentaj) respondi tian demandon ignorante la negon (egale kiel la kontraŭan demandon pozitivan). Jen ekzemploj pri la respondo orienta-logikisma: ‐La poloj sekve ĝin eĉ ne defendos? ‐Ho ne, ili kolektis jam soldatojn [3]; Sed Sara malkonfesis, dirante: Mi ne ridis; ĉar ŝi timis. Sed Li diris: Ne, vi ridis [4]; vi eble demandos: (...) ĉu en ĉi tiu grava kaj solena momento li nenion pli havis por diri al ni? Ho ne, miaj karaj amikoj, miaj karaj samideanoj kaj kunlaborantoj! Multe, multe, tre multe mi volus hodiaŭ diri al vi, ĉar mia koro estas plena [5]. Kp la rimarkon pri JES. [Sergio Pokrovskij]

^*nea

1.

Rifuza, malkonsenta, nega: ĉu li donis al vi jesan respondon aŭ nean? [6]; nea gesto; nee skui la kapon.

2.

Nega aldonante la prefikson „nen“, ni ricevas vortojn neajn [7].

nei

1.

Diri ne, respondi ne.

2.

negi nei sian kulpon, ŝuldon; nei la ekziston de Dio; nei la eblecon de ekzistado de arta lingvo^Z; li neas, ke li ĉeestis; ne neas li, ke li estas freneza^Z; neado ne estas pravigo; fornei sian dion^Z.

neo

Ago nei¹: Antef balancis kaj turnis la kapon, kio povis same bone signifi jeson aŭ neon [8].

neigi

negi morgaŭ li, kiel neiganto kaj persekutanto de la altaj dioj, estis oferota [9]; ĝi estas fakto, kiun ne neigas mem civitanino Velikonskaja! [10]; la kulpo ne estas neigebla; lia akra vizaĝo neneigeble esprimis: «Estas mi la mastro.» [11].

neulo

Homo kiu neas, malaprobas:

a)

Malaprobanto, malfavora voĉdonanto: ne plu okazas debato sed monologo de la neuloj [12]

b)

(ironie) Homo, kiu tro volonte neas kaj kritikas.

jesulo

kapnei

Signi sian neadon per movo de la kapo, ofte per balanco de ĝi dekstren kaj maldesktren: Levio kapneis [13]; mi ricevis nenion por miaj penoj krom alia kapneo [14].