tradukoj: be cs de en es fr hu nl pl pt ru sv

^*kompren/i

^*kompreni

1.

(vorton, parolon) Koni ĝian signifon: kompreni vorton, lingvon, tekston, legataĵon^Z, instruon^Z, retoraĵon^Z, sentencon^Z; kompreni iun (ties parolojn); mi neniel povas kompreni, kion vi parolas [1]; li komprenas predikon, kiel bovo muzikon [2]; mi ne komprenas vian Bornholman paroladon (parolmanieron) [3]; kompreni france^B; saĝa kapo duonvorton komprenas [4]; (figure) ŝi nun ne komprenis plu tiun grupon da sentoplenaj tonoj, kiu iam ŝajnis al ŝi anĝela melodio [5].

2.

Havi ĝustan ideon

a)

pri la naturo, kvalito, valoro, celo, funkciado ks de io: malsaĝulo diris vorteron, saĝulo komprenas la tutan aferon (oni ofte diras pli multe, ol oni intencas) [6]; Ida tute ne povis kompreni, de kie ili venis [7]; mi povas ja kompreni, ke vi ankaŭ volas ion havi [8]; kompreni fenomenon, ies konduton; mi komprenas lian maltrankvilon; kompreni sian devon, la gravecon de sia kulpo, la proksimecon de la danĝero, la veremon kaj juston^Z.

b)

pri ies motivoj, karaktero, intencoj ks: sata malsatan ne povas kompreni [9]; mi ne povas lin kompreni; lingvo internacia deziras nur doni al la homoj de malsamaj popoloj, kiuj staras unu antaŭ alia kiel mutuloj, la eblon komprenadi unu alian [10]; ili min ne komprenas, [...] sed vi, sinjoro, vi aŭskultos mian peton [11].

3.

(malofte) kompetenti Knut bedaŭrinde ne multe komprenis en muziko, sed li almenaŭ komprenis (¹) la vortojn [12]; la edzino eniris kun agrabla rideto, sed ne interrompis nin, ĉar ŝi pensis, kiel ŝajnas, ke ŝia edzo ja ankaŭ sen ŝia helpo komprenas paroli [13].

4.

(evitinde) (sub iu esprimo) Doni al tiu esprimo alian signifon: sub „vojo“ ŝi komprenas ja la riveron, ĉar ien aliloken ŝi ne povas iri (dirante „vojo“, ŝi fakte celas „rivero“) [14]. celi

kompreno

Ago kompreni, stato de komprenanto: la Eternulo donas saĝon: el Lia buŝo venas scio kaj kompreno [15]; memamo kaj memestimo estas la kaŭzoj de ĉiu malĝusta kompreno de niaj travivaĵoj [16].

komprenaĵo

nocio dank' al tio, ke je lavado de tolaĵo sin okupas ordinare virinoj, vi en ĉiu lingvo havas vorton por esprimo de la komprenaĵo „lavistino“ [17].

komprenebla

Kiun eblas kompreni: tia rakontado por aliaj infanoj estus malfacile komprenebla, sed ĉi tiuj infanoj tion komprenis [18]; neniu verko Esperanta eĉ el la plej frua tempo iam perdos sian valoron kaj kompreneblecon por la estontaj generacioj [19].

kompreneble

1.

Laŭ komprenebla maniero: li, kvankam fremdulo, ĉiam kompreneble parolis.

2.

memkompreneble ĉar mi devas foresti, mi kompreneble ne povos viziti vin morgaŭ....

komprenema

1.

Penanta kompreni ² (ion aŭ iun): li venigu knabojn sendifektajn, belaspektajn, komprenemajn por ĉiu saĝaĵo [20]; la membroj [de S.A.T.] estu komprenemaj kaj toleremaj rilate al la politikaj filozofiaj skoloj aŭ sistemoj, sur kiuj sin apogas la diversaj klasbatalaj laboristaj partioj kaj sindikatmovadoj [21]; oni eĉ provokis por ĝui la plezuron igi min mensogi[:] mi ne estis tiel malkomprenema, ke mi tion ne sentis [22].

2.

Indulgema pro inklino kompreni ies motivojn: tra doloroj senŝancela, komprenema kaj fidela, [la amo patrina] sin donas, kaj donas ĝis morto [23]; [pro blenoragio la paroĥestro] decidas konsulti maljunan, kompreneman kuraciston [24]; certe mi nun povus nur atendi viaflanke plenrajtan punon (se vi ne estus tre komprenemaj gesamideanoj) [25]; laŭ via opinio, mi estas senkora, laŭ via sento, mi estas nekomprenema [26].

komprenemo

1.

Zamenhof kun la tuta modesteco kaj profunda komprenemo, kiujn li posedis, neniam pretendis esti gvidanto de la movado [27]; disigu la fajron disde la tero, la fajnon disde la malfajno, milde, kun plena komprenemo [28]; incitate de ĉies malkomprenemo [Ivano ekkriis:] „tia ulo ne bezonas puŝi!“ [29]. inteligento

2.

[aidoso] akrigis konscion pri samseksemo en nia socio, plifortigante komprenemon kaj toleremon ĉe iuj kaj abomenon ĉe aliaj [30]; ili ne estas profesiaj ĉiĉeronoj sed nur bonvolaj helpantoj, do bv. indulgi ilin per pacienco kaj samideana komprenemo [31]. indulgemo

kompreneti^Z

Nur parte kompreni: iom post iom, mi komprenetis, ke ŝi ne estas fidinda, ke ŝi transiris al la malamika flanko, kaj ke mi devas gardi min [32]; li mem, aŭdante la ricevatajn de li sovaĝajn sonojn, baldaŭ komencos komprenetadi, ke la afero iel estas ne glata [33]. duonkomprenidiveni

komprenigi

Igi kompreni: ho Daniel, nun mi eliris, por komprenigi al vi la aferon [34]; malgraŭ la diversaj dialektoj oni povas per la lingvo Mandarina komprenigi sin ĉie, kie tiu ĉi lingvo estas parolata [35]. klarigi, kialigi, ekspliki.

kompreniĝi

1.

Iĝi komprenita, esti komprenebla: ĉi tiu teksto bone kompreniĝas; [la silento de mia amiko] tre facile kompreniĝas [36]; en la Moskva [universitato] forestis teologia fakultato, kio kompreniĝas per ĉeesto de speciala sistemo de preparado de servantoj por la ortodoksa eklizio en Rusio [37].

2.

interkompreniĝi la aŭtoroj ial nomis siajn lingvojn „tutmondaj“, eble nur pro tio, ke en la tuta mondo estis neniu persono, kun kiu oni povus kompreniĝi per tiuj ĉi lingvoj [38]; tiuj ĉi homoj posedis ja kolekton da kondiĉaj sonoj, per kiuj li tute precize kompreniĝadis kun siaj plej proksimaj najbaroj [39]; kongresoj internaciaj tuj povus komenci uzadi ĝin por la reciproka kompreniĝado de siaj membroj [40]; por meti finon al ĉiuj malkompreniĝoj kaj disputoj [...] la aŭtoro de Esperanto decidis nun eldoni en formo de unu libro tiujn tri verkojn [41].

komprenilo^Z, kompreniĝilo^Z

Rimedo por interkompreniĝi.

ĉiokomprena

Ĉion komprenanta: la Eternulo [...] donis al la reĝo David filon saĝan, kleran, kaj ĉiokomprenan [42].

duonkompreni

kompreneti

ekkompreni

Komenci kompreni: ĝi estis malfacila en miaj okuloj, ĝis mi venis en la sanktejon de Dio kaj ekkomprenis la finon de tio [43]; ĉi tio estas la unua fojo, kiam mi ekkomprenas la tenton [murdi] [44]: iam, sur la strato, fajrera ekkompreno trankviligis lin [45].

interkompreniĝi

Sin kompreni reciproke: paroli ili ne povas[,] sed ili interkompreniĝas per signoj [46]; per la okuloj kaj la fingroj [la knabinoj] sendadis al si reciproke signojn de interkompreniĝo kaj ridetadis [47].

nekompreno

kompreno simul[i] nekomprenon [48]; [la verko] oblikve sed intense prilumas, pere de infanaj nekomprenoj, la profundan tragikon kaj moralan ironion de prostituado [49].

malkompreno

kompreno li ĝuste diris al mi[,] ke inter vi estas malkompreno [50]; ĉesu la [intergenta] malkompreno pro nekono reciproka! [51]; miskompreno, malakordo, nekompreno

nekomprenebla

komprenebla ne al popolo kun nekomprenebla lingvo kaj malfacila parolado vi estas sendata, sed al la domo de Izrael [52]; ju pli longe li parolis kun la boatistoj, des pli nekompreneblaj ili fariĝis por li [53]; tio estas por mi tute nekomprenebla! [54];

malkomprenebla

komprenebla Same anstataŭ la kelkfoje renkonteblaj formoj: malebla, malkomprenebla, malvidebla, mallegebla k.t.p. pli ĝustaj estas: neebla, nekomprenebla, nevidebla, nelegebla k.t.p. [55]. [via ideo] eble estas sprita, sed tro malkomprenebla[:] oni vin mokos [56]; Benoe post sia mirinda venko alproksimiĝis al la knabino kun esprimo de gaja triumfo en la vizaĝo kaj nemalkomprenebla sopiro en la okuloj [57]. nekomprenebla.

miskompreni

Malbone kompreni; erari pri la senco de vorto aŭ ago: mi ne petas vin ripari mian veturilon, vi min miskomprenis [58]; la malkonsento estas kaŭzata de miskompreno.

senkomprena

Ne komprenanta: Liaj gardistoj ĉiuj estas blindaj, senkomprenaj: ili ĉiuj estas hundoj mutaj, kiuj ne povas boji [59].

subkompreni

1.

[60] Kompreni laŭ la kunteksto ion neesprimitan: elipso estas forigo de unu aŭ kelkaj vortoj facile subkompreneblaj [61].

2.

[62] Ne esprimi tion, kion la vortaranĝo aŭ la kunteksto ebligas neesprimi: en la frazo „vi havas vian ĉapelon, kaj mi la mian“, la vorto „havas“ estas subkomprenata en la dua propozicio.

subkomprenigi

Igi subkomprenata ¹, komprenigi per nerektaj rimedoj: ĝuste en tempo [...], kiam oni provas subkomprenigi al mi, ke eble mi devus dubi vian honestecon, jen vi komencas subaŭskulti [63]. li klopodis iom moderigi la ĵusetan senhontan subkomprenigon [64].

erarkompreni, fuŝkompreni

miskompreni

memkomprenebla

Evidenta, facile komprenebla, eĉ sen klarigoj: mia subkonscio elvomis la solvon de mia problemeto[:] vere simplan kaj memkompreneblan solvon, vitro-klaran, tutsimple prapuran [65].

memkompreneble

Konforme al la kutima, natura, atendebla sinsekvo de eventoj aŭ ideoj: memkompreneble la konfuzeco de la poemo (aŭ kiel mia poeta amiko esprimis, ĝia „ditiramba intermitado“) okazigis du preserarojn [66].

komprenkapablo

inteligento

komprenpovo

inteligento