Esperanto aktueel

In een wereld die steeds meer elektronisch verbonden wordt krijgt de interationale taal Esperanto steeds meer belangstelling, vooral onder jongeren die alternatieve wegen zoeken voor internationale communicatie... Zamenhof, de initietiefnemer van Esperanto, werd geboren in 1859; die 150ste verjaardag viert men over de hele wereld, ondermeer door een Universala Kongreso de Esperanto in zijn geboortestad Byalistok... Gedurende dat congres werd formeel de nieuwe landelijke Esperantovereniging van Mongolië aangenomen, waar het volgende Azia Esperanto-Kongreso zal plaatsvinden... De belangstelling voor Esperanto groeit in Afrika: er werden nationale Esperantoverenigingen opgericht of versterkt in Angola, Benin, Burundi, Tsjaad, Ivoorkust, Gana, Kameroen, Demokratische Republiek Congo, Madagascar, Mali, Nigeria, Zuid-Afrika, Tanzanië, Togo en Zimbabwe... De stad Herzberg in Duitsland heet nu "Esperanto-urbo": daar concentreert zich een groep Esperanto-actievelingen onder bescherming van de stedeljke overheid... Een actueel succes van de Esperantocultuur is ondermeer het lanceren van het literair tijdschrift Beletra Almanako en een grote Engeltalige encyclopedie over originele literatuur in Esperanto ()... Hier volgen enkele bijkomende feiten over de huidige toestand van Esperanto.

Doelstellingen en oorsprong. De basis van wat de internationale taal Esperanto werd, werd uitgegeven in Warschaux in 1887 door dr. L. L. Zamenhof. Het idee van een internationale plantaal, bestemd niet om de etnische talen te vervangen, maar om te dienen als een bijkomende tweede taal voor iedereen, was niet nietuw, maar Zamenhof stelde vast, dat zulke taal zicht moet ontwikkelen door collectief gebruik. Hij beperkte zijn aanvankelijk voorstel dus tot een minimalistische grammatica en een beknopte woordvoorraad. Esperanto is nu helemaal ontwikkeld met een spraakgemeenschap en een volledig stel uitdrukkingsmiddelen. Veel ideeën van Zamenhof liepen vooruit op die van de stichter van de moderne taalkunden, Ferdinand de Saussure (wiens broer René Esperanto sprak).

Kenmerken. Esperanto wordt zowel gesproken als geschreven. Zijn lexicon komt voornamelijk uit West-Europese talen, terwijl zijn syntax en morfologie sterke Slavische invloeden vertoont. De morfemen van Esperanto zijn onveranderlijk en bijna eindeloos combineerbaar in verschillende woorden, zodat de taal ook veel gemeen heedt met isolerende talen, zoals het Chinees, terwijl zijn interne woordstructuur gelijkenissen vertoont met agglutinerende talen zoals het Turks, Svahili en Japans.

Ontwikkeling. In het begin bestond de taal uit ongeveer 1000 stammen, waaruit men 10.000 of 12.000 woorden kon vormen. Vandaag hebben Esperantowoordenboeken vaak 15.000 of 20.000 stammen, waaruit honderdduizenden woorden kunnen gevormd worden, en de taal evolueert gedurig: de Akademio de Esperanto ziet de huidige tendensen na. Door de loop der jaren werd de taal gebruikt voor bijna alle denkbare doelen, sommige ervan geven aanleiding tot polemiek of problemen. De taal werd verboden, en zijn gebruikers vervolgd, en door Stalin, die het beschouwde als een taal van "kosmopolieten", en door Hitler, voor wie het de taal van Joden was (Zamenhof, maker van de taal, was een Jood).

Gebruikers De hoeveelheid mensen, die Esperanto kunnen spreke, groeide sedert lang tot het niveau, waar het niet meer mogelijk is hen allemaal te tellen, zoals het niet mogelijk is mensen te tellen die bijvoorbeeld Engels of Chinees spreken in de hele wereld. Een eenvoudig opzoeken over Esperanto bij Google levert 56 miljoen treffers. Aantallen verkochte boeken, aantallen actieve gebruikers van verschillende Esperanto webstekken en ledenstatistieken van Esperanto-organisaties wijzen uit dat het aantal mensen met enige kennis van de taal honderdduizenden of zelfs miljoenen is. Dat is een grote en echte internationale gemeenschap: bijvoorbeeld Universala Esperanto-Asocio heeft landelijke verenigingen in meer dan 70 landen en individuele leden in bijna dubbel zoveel landen. Er bestaan ook veel mensen, die Esperanto spreken als één van de oudertalen, want het gebeurt bijvoorbeeld dikwijls dat de ouders uit verschillende landen komen, waardoor ze Esperanto gebruiken als huitaal. Door zulk gebruik van de taal thuis bestaan er nu misschien een duizendtal geboren Esperantosprekers.

Onderwijs van Esperanto. Men kan snel beginnen communiceren door Esperanto,en het levert dus een ideale inleiding tot de studie van vreemde talen. Binnen weken kunnen studenten Esperanto gebruiken voor correspondentie en binnen maanden voor leerreizen in het buitenland. Experimentele en niet-formele waarnemingen getuigen, dat het vooral leren van Esperanto positieve uitwerkingen heeft de studie zowel van de eerste als tweede taal. Alhoewel het wordt onderwezen in sommige scholen en ook in cursussen voor volwassenen, leert metn het meestal autodidactisch, per briefwisseling of via internet, bijvoorbeeld met op de webstek lernu!, die Esperantocursussen aanbiedt in meer dan 30 talen. Er bestaan leerboeken en autodidactisch materiaal in meer dan 100 talen, het Gemeenschappelijk Europees Referentiekader voor talen bestaat in Esperantovertaling en de taalonderwijsorganisatie van de Verenigde Staten ACTFL heeft officiële normen ontwikkeld voor het onderwijs van Esperanto. Esperanto is een van erkende talen van het staatsexamen in Hongarije. Op de website www.edukado.net staat informatie over de actuele opleidingsmogelijkheden.

Officiële erkenning. In 1954 erkende de Algemene Conferentie van Unesco dat de doelen van Esperanto stroken met de doelstellingen en idealen van Unesco, en dat officiële betrekkingen werden ingesteld tussen Unesco en UEA. De samenwerking tussen de twee organisaties gaat verder. In 1977 sprak de toenmalige Algemeen Directeur van Unesco, de heer Amadou-Mahtar M'Bow, het 82ste Universala Kongreso de Esperanto toe. In 1985 riep de Algemene Conferentie van Unesco de lidstaten en internationale organisaties op het onderwijs van Esperanto in scholen aan te moedigen en het gebruik ervan in internationale zaken. UEA heeft ook actieve formele betrekkigen met de Verenigde Naties en andere internationale organisaties.

Samenkosten en ontmoetigen. Meer dan honderd internationale gebeurtenissen en een onberekenbaar aantal groeps- en clubbijeenkomsten gebeuren jaarlijks in Esperanto — zonder vertalers of tolken en met een deelname die varieert tussen enkele tientallen tot duizenden mensen. De grootste is het Esperanto Wereldcongres, dat jaarlijks plaatsvindt in een ander land (2007 Jokohama, 2008 Rotterdam, 2009 Białystok [Polen], 2010 Havana, 2011 Kopenhagen). Er hebben ook veel conferenties en seminaries plaats in het Esperanto over sommige concrete onderwerpen, bijvoorbeeld "Mensenrechten" of "Esperanto en internet."

Onderzoek en bibliotheken. Veel universiteiten nemen Esperanto op in cursussen over linguïstiek; enkele stellen het voor als een onafhankelijk leerthema. Bijzonder te noteren zijn de iniversiteiten van Poznan in Polen met een programma over interlinguïstiek, en Amsterdam. Da bibliografie van de Amerikaanse Vereniging van Moderne Talen registreert elk jaar meer dan 300 vakuitgaven overi Esperanto. De bibliotheek dvan de Esperanto-Vereniging van Groot-Brittanië omvat meer dan 20.000 eenheden. Ander grote bibliotheken zijn het Internacia Esperanto-Muzeo (deel van de Nationale bibliotheek van Oostenrijk, Wenen), Bibliotheek Hodler van de Universala Esperanto-Asocio te Roterdam, en de Esperantoverzameling Aalen, Duitsland. Die van Wenen en Aalen zij te raadplegen via het internet en het internationale uitleensysteem.

Professionele contacten en speciale interesses. Organisaties voor Esperantosprekers omvatten professionele organisaties van geneesheren, schrijvers, spoorweglui, wetenschappers en journalisten, en organisaties van de grote wereldreligies. Ze geven vaak hun eigen tijdschriften uit, geven voordrachten en helpen de taal uit te breiden voor professioneel en gespecialiseerd gebruik. Een Centrum voor Onderzoek en Documentantie over Werleldtaalproblemen vergemakkelijkt de samenwerking tussen universiteiten. De Akademio Internacia de la Sciencoj San-Marino organiseert cursusreeksen in het Esperanto en kent diploma's toe. Originele en vertaalde uitgaven verschijnen vaak op gebieden zoals astronomie, computerwetenschap, geneeskunde, biologie, rechten en filosofie. Er bestaan organisaties voor diverse vakgroepen zoals scouts, blinden, schaak- en go-spelers. Er bestaan heel veel mailinglists en blogs.

Literatuur. De bloeiende literaire traditie in Esperanto wordt erkend door PEN-Internatinaal, die een Esperanto-filiale opgenomen heeft in september 1993. Opmerkelijke hedendaagse schrijvers in Esperanto omvatten romanschrijvers Trevor Steele (Australië), István Nemere (Hongarije) en Spomenka Štimec (Kroatië); dichters Mauro Nervi (Italië), Mao Zifu (China) en Abel Montagut (Catalonië); en essayisten en vertalers Probal Daŝgupta (Barato), Humphrey Tonkin (Verenigde Staten) en Kurisu Kei (Japan). LaDe Schotse Esperantoschrijver William Auld (1924-2006) werd enkele keren kandidaat gesteld voor de Nobel-Prijs Literatuur omwille van zijn bijdragen in de poëzie.

Vertalngen. Onder de onlangs uitgegeven literaire vertalingen was "Vintra fabelo" van Shakespeare, "La mastro de l' ringoj" vanTolkien, "Cent jaroj da soleco" van García Márquez, "Fraŭlino Maitreyi" van Eliade, "La lada tambureto" van Grass, "La Princo" van Machiavelli, en de grote familiesage van Cao Xueqin, "Ruĝdoma sonĝo". Voor kinderen vind je o.m. Asterikso, Winnie-la-Pu, Tintin, "Struwwelpeter" (Hirthara Petro) en "Pipi Ŝtrumpolonga". Alle Muminvalo-boeken van de wereldbeaamde Finse auteur Tove Jansson, evenals de Oz-boeken van L. Frank Baum, zijn te verkrijggen op het internet. Onder vertalingen uit Esperanto zijn "Maskerado", uitgegeven in Esperanto in 1965 van Tivadar Soros, vader van de financier George Soros: het vertelt de belevenis van zijn gezin gedurende de nazibezettng van Budapest. Het verscheen in het Engels in Groot-Brittanië (2000) en de Verenigde Staten (2001), en in latere jaren ook in het Russischn Hongaars, Duits en Turks. Een boke van Roman Dobrzynski, "La Zamenhof-strato", werd vertaal in meer dan tien talen, laatst in het Italiaans (2009) en het Frans (2008).

Toneel en cinema. Toneelstukken van dramaschrijvers zo verschillend als Goldoni, Ionesco, Shakespeare en Alan Ayckbourn zijn gepresenteerd in de laatste jaren in Esperanto. Veel drama's van Shakespeare bestaan in Esperantovertalingo. Alhoewel "La granda diktatoro" van Chaplin Esperantotalige affiches gebrruikte in zijn scenes, zijn er lange films minder gewoon. Een te noteren uitzondering is de cultusfilm "Inkubo" ("Incubus", met acteur William Shatner), waarvan de dialogen uitsluitend in Esperanto zijn.

Muziek. Muziekgenres in Esperanto omvatte populaire en volkszangen, rokmuziek, cabaret, zang voor solisten en koren en opera. Populaire componisten en artiesten, met inbegrip van de Britse Elvis Costello en de Amerikaan Michael Jackson, werden opgenomen in Esperanto, nadat ze orkestraties geschreven hadden die geïnspireerd werden door de taal of ze gebruikt hadden in hun aan het publiek gerichte materiaal Klassieke orkestraties en koorwerk en teksten in Esperanto omvatten La Koro Sutro van Lou Harrison en de eerste symfonie van David Gaines, beiden uit de Verenigde Staten. Muziek in Esperanto is te vinden op het internet, met inbegrip van enkele webstekken, die zich toeleggen op Esperantokaraoke.

Tijdschriften. Meer dan 100 balden en tijdschriften worden regelmatig uitgegeven in Esperanto, enkele ervan bieden ook een elektronische uitgave aan; sommige tijdschriften beschikken over archieven op het internet. Andere tijdschrijften omvatten uitgaven over geneeskunde en wetenschappen, periodieken voor jongeren, alnder literaire tijschriften, en uitgaven over speciale onderwerpen. Er zijn ook heel beel internettijdschriften, met inbegrip van het zeer up-to-date Libera Folio.

Radio en televisie. Er zijn regelmatig radio-uitzendingen in Brazilië, Cxina, Cuba, Polen en Vatikaanstad. Veel programma's kan je ook besluitenren via internet; tegenwoordig zijn podcasts in het Esperanto zeer populair! In een aantal landen worden Esperanto-cursussen uitgezonden op tv, zoals de 16-delige aangepaste versie van "Mazi en Gondolando" van de BBC en de Poolse tv-zender Kanaal Een.

Internet. De online community van Esperantosprekers is groot en groeit snel. Er bestaan een paar honderd mailinglists in het Esperanto die thema's behandelen van de het familiegebruik van de taal tot de relativiteitstheorie. Esperanto wordt vaak gebruikt om te chatten via ICQ, IRC, MSN, Skype e.d. Er bestaan honderdduizenden websites in het Esperanto. Er bestaan computerprogramma's die origineel in het Esperanto zijn ontworpen, zoals hulpmiddelen voor spelling- en grammaticacontrole. Programma's zoals OpenOffice.org, Firefox, Infanview en de grafische omgeving KDE en het besturingssysteem Ubuntu zijn beschikbaar in het Esperanto. Beroemde websites als Google, Wikipedia, Facebook en Ipernity hebben alleen een Esperanto-versie.