tradukoj: be br ca cs de en es fi fr he hu it nl pl pt ro ru sk sv tr vo zh

^*temp/o [1]

^*tempo

1.

Daŭro rigardata kiel universala interrilato, laŭ kiu ordiĝas la sinsekvaj okazaĵoj: tempo estas mono^Z; konsolon tempo donas al la koro^Z; tempo toleras, sed vero aperas [2].

a)

Ia aparta, pli-malpli longa parto de la universala daŭro: la tempo pasinta jam neniam revenos [3]; la pastro, kiu mortis ... antaŭ nelonga tempo [4]; alia tempo, aliaj moroj [5]; en la bona malnova tempo [6]; en tempo de malvarmo^Z; ne konvenas pluvo en tempo de rikolto^Z; personoj ... povas en la unua tempo tute ne uzi la artikolon [7]; en ĉiu tempo amiko amas^Z. epoko, momento, periodo, sezono

b)

Difinita, konvena, libera tempo por io: jam estas tempo iri domen [8]; bona estas vorto en la ĝusta tempo^Z; estas tempo por plori kaj tempo por ridi^Z; ne estas nun tempo por amuziĝi; la tempo de la venĝo^Z; tio ne okupos (forprenos) multe da tempo^Z; mi ne havas tempon; ne perdu vian tempon.

c)

Baza fizika grando, esprimanta la daŭron de fenomeno aŭ la momenton, en kiu ĝi okazas: la dimensioj de tempo estas M⁰L⁰T¹. sekundo

2.

Fleksio de verbo montranta, ke la priparolata ago estas nuna (prezenco), pasinta (preterito) aŭ estonta (futuro). modalo ²

3.

(evitinde) pulso

Tempo

Figuro de la senlima tempo kiel maljunulo kun longa barbo tenanta sablohorloĝon kaj mortigan falĉilon.

tempi

(sensubjekte)
Esti la difinita, taŭga tempo por io: jam tempis bruligi lampon [9].

tempismo

Gramatika skolo pri Esperanto, laŭ kiu it kaj at-participoj havas precipe tempan signifon distingantan inter antaŭeco kaj samtempeco de okazado, kontraste al aspektismo: por slavoj la tempismo de Schulz estas nekomprenebla kaj neinstruebla [10].

antaŭtempa

Okazanta antaŭ la taŭga tempo; trofrua: antaŭtempa morto, akuŝo^B; liaj sociaj idealoj estas iom neordinaraj kaj antaŭtempaj [11].

detempe de

de ⁶ respondis Josuo, filo de Nun, kaj servanto de Moseo detempe de lia juneco [12].

de tempo al tempo

Iam kaj iam, plurfoje laŭ intertempoj, intermite: de tempo al tempo la flamo en ĝi ekflagradis [13].

dumtempa

fikstempo

Perioda limtempo por iu okazaĵo aŭ ago: sinjoro, – diris Marta, – post du tagoj estos la fikstempo, en kiu mi devas enporti la luan pagon por la loĝejo [14].

fortempiĝi

Arkaikiĝi, malaktualiĝi; perdiĝi, senvaloriĝi pro troa prokrasto. kadukiĝi, senvalidiĝi

ĝustatempe

En la oportuna, planita aŭ konvena tempo: ĝustatempe kiel pluvo en aŭgusto, kiel fromaĝo sur makaronioj.

intertempe

Inter du okazaĵoj, inter tiam kaj nun: la muroj eĉ ŝajnis fremdaj, nekonataj, ĉar intertempe oni riparis fundamente [15]. dume ¹

lastatempe

En la plej proksima pasinta tempo

libertempo

Tempo, dum kiu oni ne devas labori (precipe pri lernantoj aŭ oficistoj): kaj mi havos ... du monatojn da libertempo [16]? ferio

longtempe, longatempe

Dum multe da tempo: ĉu mi ne estas via azenino, sur kiu vi rajdadis de longatempe ĝis la nuna tago [17]? mi longtempe restis sola komsomolano en la fabriko [18]. longe ¹

nuntempo

1.

Nuna epoko, estanta tempo, estanteco, nuno: Ne plu ekzistas la antikva beleco! Ĉie regas la malĉasta nuntempo! [19].

2.

prezenco

posttempa

Okazanta post la taŭga tempo, tro malfrua; rilata al pli posta tempo: nur tiel ni povas elbatali niajn ... posttempajn salajrojn [21].

provtempo, provotempo

Periodo, dum kiu okazas provo: ĉu tio ne pruvas, ke liaj suferoj estis nur Dia provotempo? [22]; post certa provotempo ni decidiĝis al formo de „Lexicon Silvestre“, kiu ampleksu la informeblecojn de ĉiuj kvar vortaroformoj [23]; ekde 1a de januaro 1989 estis redonita al li por unujara provtempo ŝtata permeso por praktikado de animzorga servo [24]; estis kondamnita la tendarestro Miloŝ je 15 monatoj kaj pastro Srna je 12 monatoj de karcera restado kun trijara prokrasta provtempo [25]; oni promesis al ni sesmonatan daŭron kiel provtempon [26].

realtempa

Rilata al tia funkciado de komputa sistemo, ke ĝia interago kun eksteraj procezoj okazas sufiĉe rapide por laŭcele influi tiujn procezojn: realtempa reĝimo; realtempa komputila tradukado de telefonaj konversacioj [27].

samtempa

Kuna laŭ tempo, okazanta en la sama momento aŭ epoko.

samtempano

Homo aŭ afero kies ekzistoperiodo havas komunan parton kun la ekzistoperiodo de iu aŭ io alia: genia judo nomata Eleazer ben Judah, samtempano kaj kuracista kolego de Zamenhof [28]; samtempano de la grandaj malkovroj geografiaj kaj de la Inkvizicio.

samtempe kun^Z

En la sama momento, tempero aŭ epoko kiel: ili ekaperis samtempe kun la stalinaj soldatoj [29].

samtempulo

Homo kiu estas samtempano.

siatempe

Respektive en sia epoko, konsiderante la tiamajn kondiĉojn: La verkinto preferas uzi la vorton „kaĉaloto“, ... anstataŭ la vorto „makrocefalo“, kiun Zamenhof siatempe iam uzis [30].

somera tempo

1.

Tempoperiodo en somero: la betulo moviĝadis en la vento, estis en ĝi vivo, kiel en la arboj en somera tempo [31].

2.

Tempo dum kiu la horloĝoj estas fruigitaj (antaŭenigitaj) je unu horo aŭ pli kompare kun la normala tempkalkulo, por pligrandigi la uzeblon de la taglumo fine de la labortagoj; la horkalkulo uzata dum tiu periodo: ni atentigu, ke laŭ la somera tempo niaj programoj aŭdiĝos je unu horo pli frue [32]; lastatempe mi tute ne sukcesis kapti viajn elsendojn post la ŝanĝo de la somera tempo al la vintra [33].

vintra tempo

1.

Tempoperiodo en vintro: estis ja malvarma vintra tempo, kaj prujno kuŝis sur ĝiaj branĉoj [34].

2.

La normala horkalkulo kaj la tempoperiodo dum kiu ĝi validas: UTC estas la universala tempo kaj egalas al mez- kaj okcident-eŭropa ordinara (vintra) tempo minus unu horo [35].

vivtempo

Daŭro de ies vivado: Viaj jaroj estas kiel la vivtempo de homo [36].