tradukoj: ar be bg cs de en es fr he hu ku nl pl pt ru sv vo

^*ir/i [1]

^*iri

1.

Moviĝi de iu loko al alia: iri paŝe, galope, piede, ŝipe, ĉevale; piediri, ŝipiri; la ĉevalo, veturilo, aeroplano, rivero iras rapide; iri sur la strato, sur la maro, tra la aero, laŭlonge de la rivero; el interne de la fajro iris tre hela lumo [2].

2.

Moviĝi al iu difinita loko aŭ celo: iri en la urbon, en la lernejon, al la fonto; li iradis tre ofte en la teatron [3]; iri al la patro, ĉe la patron; iri al la kongreso, al la diservo; iri hejmen; kien vi iras?; iri ĉe la kuraciston, ĉe la notarion; la rivero iras al la maro; iri promeni; iri ĉerpi akvon; iri renkonte al iu; iri sian vojon; iri rekte laŭ la vojo^Z; iru laŭ la vojo de la prudento [4]; multe irata strato; tra la fenestro la vaporo iras sur la korton [5]; (figure) de tie iras du ŝoseoj al la haveno^B; la vojo iras (kondukas) al la urbo; la muro iras (etendiĝas) de la domo ĝis la lago. pasi, paŝi, marŝi, veturi, rajdi, migri, vojaĝi.

3.

Funkcii per interna movo: la horloĝo iras bone laŭ la minuto^Z; ĉu la maŝino iras?

4.

(figure) Prospere aŭ malprospere progresi: kiel iras la proceso, la entrepreno, la komerco?; sen mensoga rekomendo ne iros la vendo [6]; ĉio glate iros^Z; la fratiĝado de la homaro irados antaŭen ĉiam pli kaj pli potence^Z.

irado, iro

A.

Ago iri:

1.

bileto por iro kaj reiro; fari longan iradon.

2.

la irado al Budapeŝto per rivero estas ĉarma kaj ripoziga; (figure) ni ne havas la eblon analizi tie ĉi tiun iron de la pensoj [7]; la iro de la okazintaĵoj en la mondo^Z.

3.

bona irado de maŝino; igi motoron en iradon.

4.

la irado de la societo, de la aferoj, de la negoco estas malvigla.

B.

Maniero, laŭ kiu iu aŭ io moviĝas: gracia, malpeza, flirtanta irado.

irejo

Ĉiu ajn loko aŭ vojo, laŭ kiu oni povas iri: Mi kondukos la blindulojn laŭ vojo, kiun ili ne konas, laŭ irejoj por ili ne konataj Mi irigos ilin [8]; (figure) sur mian irejon Li metis mallumon [9]; (figure) konduku min sur ĝusta irejo, spite miajn insidantojn [10]; (figure) via koro ne flankiĝu al ŝia vojo, ne eraru sur ŝia irejo [11]; (figure) viaj amikoj ĉi tieaj ne estus irintaj en la irejon de la kolerego de la Eternulo [12]. pado, pasejo, promenejo, koridoro, komunikejo.

irigi

1.

Fari, ke iu aŭ io moviĝu de unu loko al alia: mi irigos vin sur rekta vojstreko [13]; irigi veturilon; la motoro irigas la aŭtomobilon.

2.

Fari, ke io funkciu: irigi motoron; la rivero irigas la muelilon; mi ne povus irigi tiun horloĝon.

3.

Ebligi, ke iu aŭ io iru: tiu vojo irigas al la urbo.

irebla

Laŭ kiu oni povas iri: irebla vojo.

irilo^Z

Longa stango, provizita per altefiksita piedapoga hoko, kiun oni uzas pare por marŝi starante alte super la tero kaj por trapasi marĉojn. paŝstango, stilzo.

aliri

Moviĝi por atingi iun aŭ ion: aliri al la bordo; aliri la bordon; aliri amikon por lin gratuli; oni povas diversmaniere aliri la problemon; alirebla; David restis en la dezerto en nealirebla loko [14]; [la unua premio konsistas] en libera aliro al brasika ĝardeno, diris la mulo [15]; se vi nur volus rompi la katenojn, per kiuj viaj spiritoj ligiĝis al tro malvastaj konceptoj, vi ankaŭ povus vidi alirejojn al la vero en multaj aferoj [16]; de matenruĝo ĉiuj alirejoj al Babel estos zorge gardataj [17]; la bando ŝteliris el la magazeno per pordo, donanta alirejon al kajo [18]. alpaŝi, alproksimiĝi, atingi, viziti.

antaŭiri

Iri antaŭ io aŭ iu: muzikistaro antaŭiras la procesion.

antaŭeniri

Iri celante antaŭen; (f) progresi: ni devas ĉiam antaŭeniri ne timante la malhelpojn; antaŭenira metodo, reformisto.

ĉirkaŭiri

1.

Moviĝi ĉirkaŭ io aŭ iu, formante rondon, kurban fermitan linion: ĉirkaŭiru la urbon sep fojojn, kaj la pastroj sonigu per la trumpetoj [19]; la tero ĉirkaŭiras la sunon; (figure) komencis ĉirkaŭiri strangaj famoj [20]. rondiri ¹.

2.

Fari kurban vojon ĉirkaŭ io, por ĝin eviti: lia armeo ĉirkaŭiras du orajn skarabojn, tial ke la ministro de l' milito estas pastro [21]; Jerobeam ĉirkaŭirigis embuskon, kiu aperis malantaŭ ili [22]; Dio kondukis la popolon ĉirkaŭire, per la vojo tra la dezerto, al la Ruĝa Maro [23]; doganoj kaj migradaj kontroloj estas ĉirkaŭireblaj, se oni scias kiel [24].

3.

Sinsekve viziti multajn lokojn: vi ĉirkaŭiras maron kaj teron, por varbi unu prozeliton [25]; la inspektoro rapide ĉirkaŭiris en la manĝejo [26]; (figure) inter la oficiroj kaj nobeluloj komencis ĉirkaŭiri strangaj famoj [27]. rondiri ².

deiri

Iri komencante de iu loko, punkto: la aeroplano deiris de Romo; la deirpunkto de ekskurso, de elpensaĵo.

disiri

Iri en diversajn flankojn: post la fino de la kunveno ni tuj disiris; tie la vojo disiras en kvar direktoj.

ekiri

Komenci iri: doni la signalon de la ekiro en vetkurado; Mi rompis la bastonojn de via jugo kaj ekirigis vin kun levita kapo [28].

eliri

1.

Iri eksteren el iu loko: eliri el la ĉambro; eliri renkonte al iu; eliri el veturilo; el la kaldrono eliras vaporo [29]; la ĉambro, la fenestro eliras (rigardas al, donas vidon al) sur korton^Z, sur parkon, sur straton; el la ĉefa konstruo eliras du aloj; la glavoj eliris el la ingoj; kiu rabi eliras, ofte nuda revenas [30]; de post la eliro el la ventro de mia patrino mi estis gvidisto [31]; vi memoru dum la tuta tempo de via vivo la tagon de via eliro el la lando Egipta [32]; nur por tromplogi vin li venis, kaj por ekkoni ĉiujn viajn elirojn kaj enirojn, kaj por ekscii ĉion, kion vi faras [33]; la strato finiĝas per senelirejo (vojo fermita ĉe unu ekstremaĵo); (figure) elirante el tiu principo, oni konkludas, ke...; (figure) oni ne vidas eliron el tiu mizero^B; (figure) tiu situacio estas vere senelira (tiel implikita, ke oni ne povas eliri el ĝi); Eliro (dua libro de Pentateŭko).

2.

Aperi publike, elpaŝi 3, fari publikan paŝon: la unua libro eliris en lingvo rusa^Z; mi estis ankoraŭ tro juna por eliri publike kun mia laboro^Z; unu cirkonstanco igis min prokrasti mian publikan eliron kun la lingvo^Z.

elirejo

Loko, tra kiu oni eliras: la elirejo estas dekstre post la ŝtuparo.

elirvojo

Ĉiu ajn metodo aŭ vojo, laŭ kiu oni povas eliri el situacio aŭ areo.

eniri

Iri internen de iu loko: eniri en la ĉambron; eniri la ĉambron; glavo pendis en la glavingo ĉe lia lumbo kaj facile povis eliri kaj eniri [34]; vespere li prenis sian filinon Lea kaj enirigis ŝin al li, kaj tiu envenis al ŝi [35]; se lin trafos malfeliĉo sur la vojo [...], tiam vi enirigos miajn grizajn harojn kun malĝojo en Ŝeolon [36]; ŝi enirigis lin en la domon de sia patro [37]; alkonduku Aaronon kaj liajn filojn al la eniro (= enirejo) de la tabernaklo de kunveno [38]; eniro en la templon estis permesata nur al privilegiuloj [39]; Ilu-ittia, leviĝinte ĉe la eniro de la reĝo, ankaŭ riverencis [40]; (figure) eniri (aniĝi) (en) societon, komitaton^Z; (figure) eniri en oficon (ekokupi ĝin); (figure) nur la vortoj, kiuj sukcesis eniri (en) la ĉiutagan literaturon povas vivi daŭre; (figure) eniri facile en la memoron^Z; (figure) espero eniris en ŝian koron^Z; (figure) la racio ne eniris ilian cerbon; (figure) la prezidanto ne permesis al la oratoro eniri tiun kampon; (figure) eniri novan vojon, epokon. eniĝi.

elirmalpermeso

Eksterordinara malpermeso al la enloĝantoj de urbo aŭ alia loĝloko esti eksterdome en fiksitaj diurnohoroj (ordinare, dum la noktoj) krom eventuale laŭ speciala permeso: la israela armeo ankaŭ deklaris noktan elirmalpermeson en la malnova distrikto de la urbo Nablus [41].

enirejo

Loko, tra kiu oni eniras: la enirejo estis obstrukcita de homamaso.

flankeniri

Iri flanken de io aŭ iu: la ĉefkapitano prenis lian manon, kaj, flankenirante, demandis lin aparte [42].

foriri

Iri for de iu loko: foriri de la urbo; foriri por libertempo; la servantino foriris serĉi la kruĉon; foriru de homo malsaĝa; miaj ordonoj ne foriru de viaj okuloj^Z; forpelu ilin kaj foriros malpaco^Z; se ne estus kun mi la Dio de mia patro, [...] vi nun foririgus min kun nenio [43]; li foririgos la kapron en la dezerton [44]; li foririgis la homojn, kiuj alportis la donacojn [45].

ĝisiri

Atingi indikitan lokon per iro: Mi ĝisiros sola, ― ripetadis la atenanino ... ― mi ne timas homojn [46]; ŝi ĝisiras angulon kaj turnas sin reen, aroge kaj fiere rigardante [47]; La plej grava estas ― ĝisiri, pensis Jul, nur ĝisiri... [48].

kuniri

Iri kune; partopreni: Paŭlo ne aprobis kunpreni tiun, kiu [...] ne kuniris en la laboron [49].

laŭiri

Iri laŭlonge de io: laŭiri bordon, riveron, postsignojn.

malantaŭeniri

Iri celante malantaŭen; (f) malprogresi: estas iafoje necese zigzagi, halti, eĉ malantaŭeniri [50].

malsupreniri

Iri ĝis la malsupro de io, aŭ en la direkto de la malsupro: malsupreniri ŝtuparon^Z, vojon, deklivon; en la profundon de Ŝeol ĝi malsupreniros [51]; liberigu lin, ke li ne malsupreniru en la tombon [52]; de siaj ŝipoj malsupreniros ĉiuj remistoj [53]; unu homo malsupreniris de Jerusalem al Jeriĥo [54]; unu pastro malsupreniris la saman vojon [55]; Mi malsupreniros, kaj rigardos, ĉu ili plene agas tiel, kiel estas la kriado, kiu venis al Mi [56]. malleviĝi.

postiri

Iri post ² io aŭ iu: [la derviŝo] duonturniĝas sur la kalkanoj tiele, ke li frontas la postiranton [57]; ŝi postiris [la fazanon] tra filiko kaj vepraĵo [58]; mi iris do reen kiel eble plej rapide kaj postiris lin sur la maldekstra flanko de Václav-placo [59]. sekvi ¹

preteriri

Pasi laŭlonge kaj flanke de io, kaj ĝin lasi post si: preteriri arbaron; ni preteriris tri vilaĝojn survoje; li sidis por rigardi la preterirantojn.

piediri

Iri piede: David venkoprenis de li mil ĉarojn kaj sep mil rajdantojn kaj dudek mil piedirantojn [60].

reiri

1.

Iri kaj veni returne al la deira loko: ira kaj reira bileto.

2.

Iri denove, duafoje: mi reiros al vi la proksiman semajnon.

rondiri

1.

Iri laŭ ronda vojo, laŭ fermita kurbo: la montriloj [de la malnova horloĝo] rondiradis [61]; dezirante rondiri ĉirkaŭ Montmartro mi trapasis la vilaĝon Clignancourt [62]; la sango rondiras en la korpo [63]; sur unu rando de la ĉielo estas ĝia leviĝo, kaj ĝia rondiro estas ĝis aliaj randoj [64]; (figure) li rondiras ĉirkaŭ ŝi, kiel papilio ĉirkaŭ lumilo[65]. ĉirkaŭiri ¹;rivolui, orbito

2.

Sinsekve viziti multajn lokojn: Satano respondis al la Eternulo [...]: Mi vagadis sur la tero kaj rondiradis sur ĝi [66]; ili lernas esti senutilaj, rondirante de domo al domo [67]; (figure) la historio komencis rondiri (cirkuli, diskoniĝi) de kokinejo al kokinejo [68]. ĉirkaŭiri ³.

senelirejo

1.

Loko, el kiu oni ne sukcesas eliri: la policistoj estis puŝitaj en senelirejon kaj ne povis kontraŭstari la manifestaciantojn [69].

2.

(figure) Sensolva problemo, neeskapebla malbona situacio: la situacio, en kiu ni ambaŭ troviĝas, estas vera senelirejo [70].

subiri

Iri sub ion: subiri tegmenton, branĉaron; (p.p. astroj malaperantaj sub la horizonto) en tiu tago [...] Mi subirigos la sunon en tagmezo [71]; en la purpuraj radioj de la subiranta suno la princo similis dion [72]; punu min Dio, se mi antaŭ la sunsubiro gustumos panon aŭ ion ajn [73]; de la sunleviĝejo ĝis la sunsubirejo Mia nomo estos granda inter la nacioj [74].

supreniri

Iri ĝis la supro de io, aŭ en la direkto de la supro: supreniri ŝtuparon^Z, etaĝon; ĉar vi supreniris sur la liton de via patro, tiam vi malhonoris mian liton per la supreniro [75]; ne supreniru per ŝtupoj al Mia altaro [76]. leviĝi.

suriri

Iri alten sur ion: suriri tegmenton, ŝtuparon, arbon, monton grimpi.

ŝipiri

Iri, veturi per ŝipo: ni ŝipiris de Filipi [...] kaj alvenis [...] en Troas post kvin tagoj [77]. ŝipi.

ŝteliri

Iri kaŝe kaj sekrete, kvazaŭ ŝtelisto: kiam la aliaj iris al la foiro aŭ dancado aŭ sankta procesio, mi ŝteliris en ĉi tiun negastaman intermonton [78]; la bando ŝteliris el la magazeno [79]; la atakantoj ŝteliris al la remparo^B.
Rim.: La uzo de la esprimo sin ŝteli en la senco de ŝteliri estas evitinda, ĉar dubasenca.

trairi

1.

Iri trae de io, de unu flanko al alia: oni devas trairi korton por eniri en la domon; trairi naĝante la riveron; trairebla torento; netrairebla dezerto; li elfosis al si longan trairejon tra la tero de sia loĝejo ĝis ŝia [80]; ĉion, kio povas iri en fajron, trairigu tra fajro, kaj ĝi estos pura [81].

2.

(fakula ĵargono) (p.p. geometria figuro, rilate al alia) Sekci kaj eventuale inkluzivi ĝin: mezortanto de streko estas ortanto, trairanta la mezon de la streko; ebeno trairanta ĉefcirklon de sfero trairas ankaŭ la centron de la sfero; konuso estas naskita de rekto, kiu moviĝas trairante fiksan punkton kaj fiksan kurbon.

transiri

1.

Moviĝi transen de io, pli malproksimen ol io: la vagonaro ĵus transiris la limon de la regno; ili [...] okupis la transirejon de Jordan, kondukantan al Moab, kaj permesis al neniu transiri [82]; mi transiris la Rubikonon^Z (rezignis pri la eblo reiri); (figure) lia senbrideco transiras ĉiujn limojn^Z (estas ja troa, tute ne tolerebla).

2.

(figure) Metafore translokiĝi, p.p. abstraktaĵoj, kiujn oni samigas al konkretaj objektoj: multaj Volapükistoj malkaŝe transiris al Esperanto^Z; super la okazintaj faktoj ni povus silente transiri al la tagordo [83]; la heredaĵo transiris en fremdajn manojn; ŝia amo transiris al la konkuranto^Z.

3.

(figure) Iĝi en alian staton, ŝanĝiĝi: transiri de ĝoj' al doloro^Z; subite lia voĉo transiris en rapideman tonon^Z, en malklaran murmaradon^Z; la tuta lando transiris en posedon de l' venkinto^Z, sub la prusan regadon.

transira

1.

Nedaŭra, pasa, provizora, transita.

2.

Transitiva.

vojiri

Iri piede al malproksima celo: se iu estos en malproksima vojiro, tamen li faru Paskon al la Eternulo [84]; krom tio li faris sufiĉe grandan vojiron flanken, ĉar li volis antaŭe esti en Fjaltring [85]; ni vojiras al tiu loko, pri kiu la Eternulo diris: Ĝin Mi donos al vi [86]; ili ekvojiris for de la monto de la Eternulo vojon de tri tagoj [87]; la Eternulo vojirigis vin, kaj diris: iru kaj ekstermu la pekulojn [88]; la vojoj senhomiĝis, vojiranto jam ne pasas [89].

        (a) PIV1 kaj PV havas duoblan artikolon kun rond~i: unu sub
        "rond" kaj
        unu sub "iri". Mi provis kunfandi ĉiujn kvar.
        (b) La ekz kun "rond~o" supozigas, ke la trairata vojo povas
        esti nur
        parto
        de la fermita trajektorio (kp kun la diskuto pri
        rivoluo/turno/rotacio).
        (c) PV metis en la saman artikolon "ĉirkaŭ~i" kaj "rond~i",
        kaj
        verdire kelkaj ekz-oj ne ebligas sencodistingon. Mi do metis
        referencojn SIN
        inter la respondaj sencoj.
        (ĉ) Lanti uzas „rond~i“ parolante pri derviŝoj. Indas
        esplori, ĉu
        tia uzo estas akceptebla.
        [MB]
      

        PIV1 difinas ĝin nur per „iri sub la horizonto“. Necesas
        trovi ekzemplojn de la alia senco.
        [MB]
      

      Restas por koherigi la transitivecon de la diversaj
      verboj derivitaj per prefiksita prepozicio.
      [MB]