*ĉirkaŭ
- A.
-
Prepozicio signifanta:
- 1.
-
- a)
- Pli-malpli ronde en la spaco kuŝanta ĉiuflanke de: la tero rondiras ĉirkaŭ la suno; la popoloj, kiuj estis ĉirkaŭ ili [2]; du pentraĵoj kolektis ĉirkaŭ si amason da admirantoj [3]; danci kiel kato ĉirkaŭ poto [4]; aperis iu, kiu kaptis min ĉirkaŭ la korpo [5]; (figure) ĉirkaŭ la valizo klopodadis grandega nigra kato [6]; (figure) kontenta rideto ludis ĉirkaŭ lia buŝo [7]; (figure) li penis koncentrigi [siajn pensojn] ĉirkaŭ la okazonta forveturo eksterlanden [8].
- b)
- En la spaco proksima al: [ili] kutimiĝis vidi ĉirkaŭ si ĉiam nur samgentanojn [9]; [plantoj,] kiujn mi trovis ĉirkaŭ Parizo dum miaj promenadoj [10].
Rim.: Pri uzo de ĉirkaŭ kun akuzativo, vd al ĉirkaŭ, ĉirkaŭ ...-n. - 2.
- Proksimume samtempe kun: ĉirkaŭ la vespero [11]; ĉirkaŭ majo ni forirosZ; ĉirkaŭ la tempo de la edziniĝoZ; ĉirkaŭ la mezo de la jarcentoZ.
- B.
-
Adverbo koncernanta sekvantan numeralon, kun la signifo:
- 3.
-
Proksimume:
en ĝi laboras ĉirkaŭ dudek virinoj
[12];
ili estis kun li ĉirkaŭ kvarcent viroj
[13];
mi bezonus nur ĉirkaŭ ducent rublojn
[14];
la vesto kostos ĉirkaŭ cent frankojn
[15];
la koncerto daŭris ĉirkaŭ tri horojn
[16];
la invititoj estis en la nombro de ĉirkaŭ tridek homoj
[17];
estos kredeble sufiĉe por ĉirkaŭ du semajnoj
[18];
nia infanterio marŝas dum unu tago
ĉirkaŭ dek tri egiptajn mejlojn
[19].
Rim.: Tiu uzo vastiĝas ankaŭ al mezurindikoj, eĉ sen esprimita numeralo, kiel en: granda lada kamentubo, ĉirkaŭ metron larĝa diametre [20], ĉirkaŭ duonon de tuno peza. Aldone, la sama adverba uzo aperas antaŭ adjektivoj kunmetitaj el numeralo aŭ mezurindiko: knabineto ĉirkaŭ sesjara [21]; du bienoj tie troviĝis en ĉirkaŭ 1300-metra alteco [22].
Rim.: Ĉar estas iom ĝene en teorio, ke la sama vorto foje efikas kiel prepozicio, foje kiel adverbo (sed nur rilate al tuj posta „numeralo“), iuj emas konsideri, ke la adverba uzo estas specifa uzo de prepozicio (trovebla ankaŭ ĉe ĝis, inter, super, po...). Ĉiuokaze, necesas bone kompreni, ke male al la normala uzo la koncerna „prepozicio“ neniel enkondukas adjekton aŭ suplementon, sed povas aperi komence de ajna substantiva grupo, eĉ se tiu estas subjekto, predikativo, aŭ objekto. Notindas, ke en sia frua uzo Zamenhof neniam akuzativigis objekton aŭ tempan adjekton komenciĝantan per ĉirkaŭ, kion foje imitis aliaj aŭtoroj: ili loĝis tie ĉirkaŭ dek jaroj [23]; fraŭlino Szwejc [...] havos ĉirkaŭ dekkvinmil spesmiloj da doto [24]; li havas ĉirkaŭ sesdek jaroj [25].
al ĉirkaŭ, ĉirkaŭ ...-n
-
Al loko situanta
ĉirkaŭ1:
meti sakaĵon ĉirkaŭ sian lumbon
[26];
la virino subite leviĝis kaj ĵetis
ambaŭ brakojn ĉirkaŭ la kolon de la knabino
[27].
Rim.: Pri la prepoziciaj kunaĵoj kun al, vidu rimarkon sub al ĉe.
de ĉirkaŭ
-
De
1,2
loko situanta
ĉirkaŭ1:
foriru de ĉirkaŭ la loĝejo de Koraĥ, Datan,
kaj Abiram
[28].
Rim.: Oni ne konfuzu ĉi tiun prepozician kunaĵon kun la kolizio de neloka de kun ĉirkaŭ 3, kiel ekz-e en: nombro de ĉirkaŭ tridek homoj .
ĉirkaŭa
- Estanta ĉirkaŭ 1 io: li havis pacon kun ĉiuj ĉirkaŭaj landoj [29]; sin trenis al la monaĥejoj el ĉirkaŭaj vilaĝoj vicoj de diverskoloraj katunvestitaj kamparaninoj [30].
ĉirkaŭe
- 1.
-
- a)
- Ronde ĉirkaŭ io, laŭ ronda vojo: li faris al [la altaro] oran kronon ĉirkaŭe [31]; li iradis ĉiujare ĉirkaŭe en Bet-Elon, Gilgalon, kaj Micpan [32]; ili dehakis lian kapon [...] kaj sendis en la landon de la Filiŝtoj ĉirkaŭen [33].
- b)
- Ĉiuflanke: ili iras ĉirkaŭe kaj ŝanceliĝas kiel ebriulo [34]; li militis ĉirkaŭe kontraŭ ĉiuj siaj malamikoj [35]; [koboldoj] dancis ĉirkaŭe en la salono [36].
- 2.
- (arkaismo)
proksimume
la reĝo kunvenigis la profetojn,
ĉirkaŭe kvarcent homojn
[37];
li ĉirkaŭe havas okdek jarojn
[38].
ĉirkaŭ3
Rim.: Tiu uzo fariĝis preskaŭ tute fremda. Oni anstataŭe uzu la prepozician formon (en ĝusta loko), aŭ la adverbon proksimume (pli flekseble lokeblan, ol la prepozicio).
ĉirkaŭe de
(prepoziciaĵo)- ĉirkaŭ1.a
ĉirkaŭe de la domo, de la ĝardeno, de la urbo;
la korpogardistoj stariĝis [...]
ĉirkaŭe de la reĝo
[39];
la larĝo de la flanka galerio ĉirkaŭe de la tuta domo
estis kvar ulnoj
[40];
la akvo verŝiĝis ĉirkaŭen de la
altaro
[41].
*ĉirkaŭi
(tr)- 1.
- Esti ĉirkaŭ, meti sin ĉirkaŭ: la homoj de la urbo, la homoj de Sodom, ĉirkaŭis la domon [42]; galerio ĉirkaŭanta la korton [43]; urbo ĉirkaŭita de muro [44]; la patro estis ĉirkaŭita de la tuta familio; (figure) lia nomo estas ĉirkaŭata de gloro.
- 2.
- (malofte) (evitinde) ĉirkaŭigi
[Dio] ĉirkaŭis min per Sia reto
[45];
ĉirkaŭu la melonon per prunoj
[46].
*ĉirkaŭo
(malofte)- 1.
- [47] Cirkonferenco, perimetro: la tuta ĉirkaŭo havas dek ok mil [mezurstangojn] [48].
- 2.
- Ĉio ĉirkaŭa: Jehudo nun malklare konsciis pri la ĉirkaŭo [49].
Rim.: En [50] ĉi tiu vorto estas donita kiel sinonimo de ĉirkaŭaĵo kaj ĉirkaŭejo, sed la Fundamenta senco ĉi tion ne allasas.
*ĉirkaŭaĵo
- 1.
-
Spaco aŭ regiono ĉirkaŭ io:
promeni en la ĉirkaŭaĵo de la urbo.
najbaraĵo.
- 2.
[51]
(de punkto en
topologia spaco)
Ĉiu subaro,
inkluzivanta malfermitan
subaron, al kiu la koncerna punkto apartenas:
malfermita subaro estas ĉirkaŭaĵo de ĉiuj siaj
punktoj.
ĉirkaŭejo
(malofte)
- ĉirkaŭaĵo
1
la gramofono ja hurligis ĉiujn hundojn
de la ĉirkaŭejo
[52].
ĉirkaŭigi
-
Igi ĉirkaŭata; fari, ke io
estu ĉirkaŭ:
la tuta Izrael ĉirkaŭigos tiun urbon per ŝnuroj,
kaj trenos ĝin en la riveron
[53];
ni ĉirkaŭigu [niajn urbojn] per muregoj kaj
turoj, pordoj, kaj rigliloj
[54];
(figure)
[lia salajro] donis al li la eblon
ĉirkaŭigi la amatan virinon per ĉio
[55];
(figure)
ĉirkaŭigi iun per sia protekto.
ĉirkaŭumienfermi,
envolvi,
superŝuti,
zoni
ĉirkaŭumi
(tr)
Formi fermitan cirklon ĉirkaŭ malamika objekto (urbo,
taĉmento ktp):
la israela armeo ĉirkaŭumis kaj pafis sur la oficejon de
Arafat
[56].
ĉirkaŭigisieĝi
ĉirkaŭumo
-
La ago ĉirkaŭumi kaj la stato de la ĉirkaŭumita objekto:
per lerta manovro la regimento eskapis eventualan
ĉirkaŭumon.
-
Prefikso kun la senco 1:
-
- a)
- (ĉirkaŭXi: Xi (ntr) ĉe/al la ĉirkaŭo, Xi ĉiuflanke(n)) ĉirkaŭbruli, ĉirkaŭflugi2 , ĉirkaŭkuri2 , ĉirkaŭparoli, ĉirkaŭstari, ĉirkaŭvagi, ĉirkaŭveturi 2
- b)
- (ĉirkaŭXi Yon: Xi (ntr) ĉirkaŭ Yo, ĉirkaŭi Yon X ante, Xi ĉe/al la ĉirkaŭo de Y o) ĉirkaŭblovi, ĉirkaŭbrui, ĉirkaŭflirti, ĉirkaŭflui, ĉirkaŭflugi 1, ĉirkaŭiri, ĉirkaŭkrii, ĉirkaŭkuri 1, ĉirkaŭnaĝi, ĉirkaŭrajdi, ĉirkaŭsvarmi, ĉirkaŭveturi 1, ĉirkaŭŝvebi...
- c)
- (ĉirkaŭXi Yon: ĉirkaŭigi Yon per Xo, Xi Yon ĉe/al la ĉirkaŭo, Xi Yon ĉiuflanke(n)) ĉirkaŭbari, ĉirkaŭbraki, ĉirkaŭdefendi, ĉirkaŭdirekti, ĉirkaŭfermi, ĉirkaŭfiksiĝi, ĉirkaŭflari, ĉirkaŭflatadi, ĉirkaŭfosi, ĉirkaŭhaki, ĉirkaŭkapti, ĉirkaŭkovri, ĉirkaŭkradi, ĉirkaŭkreski, ĉirkaŭkudri, ĉirkaŭlavi, ĉirkaŭleki, ĉirkaŭligi, ĉirkaŭlimi, ĉirkaŭlumi, ĉirkaŭmanĝi, ĉirkaŭmeti, ĉirkaŭmordi, ĉirkaŭpalpi, ĉirkaŭpeli, ĉirkaŭporti, ĉirkaŭpremi, ĉirkaŭpreni, ĉirkaŭrigardi, ĉirkaŭronĝi, ĉirkaŭskrapi, ĉirkaŭskribi, ĉirkaŭstreki, ĉirkaŭŝmiri, ĉirkaŭteni, ĉirkaŭtondi, ĉirkaŭtranĉi, ĉirkaŭvolvi...
- d)
-
(ĉirkaŭXi Yon
per Zo:
Xi Zon
ĉirkaŭ Yo(n),
ĉirkaŭigi Yon per Zo
Xante)
ĉirkaŭglui,
ĉirkaŭplekti,
ĉirkaŭŝpini,
ĉirkaŭŝuti,
ĉirkaŭverŝi,
ĉirkaŭzoni...
Rim.: Oni rimarku, ke foje la esprimo „ĉirkaŭXi Yon per Zo“, kiel okazas ekz-e kun „ĉirkaŭbari“, signifas ja „ĉirkaŭigi Yon per Z o Xante“, sed ne „Xi Zon ĉirkaŭ Yo(n)“. Temas pri ekzemploj de senco 1.c, kiuj akceptas instrumentan adjekton. - e)
- (ĉirkaŭXa: estanta ĉirkaŭ Xo) mi volis elsendi ŝipon por ĉirkaŭmonda veturo [57]; plantoj kaj animaloj loĝis la preskaŭ kontinuan ĉirkaŭpolusan teron [58].
- f)
- (ĉirkaŭXo: io ĉirkaŭanta Xon) ĉirkaŭfortikaĵo , ĉirkaŭfrazo, ĉirkaŭkolo, ĉirkaŭmano...
- g)
- (ĉirkaŭXo: ĉirkaŭ(ant)a Xo, Xo rilata al ĉirkaŭo) ĉirkaŭbordo, ĉirkaŭmezuro, ĉirkaŭmuro, ĉirkaŭurbo, ĉirkaŭvojo...